CONCEPT0031 Urbanism - Architecture - Pluricultural studies
Urbanism - Architecture - Pluricultural studies
Project:ArchitectuurCC:Transvaal, cultureel handelshuis, Den Haag
Transvaal is een vooroorlogse, Haagse wijk in transformatie. Met het proces van gemeentelijk gestimuleerde gentrification, welke grotendeels wordt uitgevoerd door woningbouwcorporatie Staedion, worden van zeseneenhalfduizend woningen drieduizend sociale huurwoningen gesloopt en zestienhonderd voornamelijk eengezinswoningen gebouwd, waarvan het grootste deel in de koopsector. Op politiek niveau wordt Transvaal, een multi-etnische wijk, als ‘probleemwijk’ beschouwd met lage inkomens, hoge werkloosheid en maatschappelijke problemen.
Transvaal is een vooroorlogse, Haagse wijk in transformatie. Met het proces van gemeentelijk gestimuleerde gentrification, welke grotendeels wordt uitgevoerd door woningbouwcorporatie Staedion, worden van zeseneenhalfduizend woningen drieduizend sociale huurwoningen gesloopt en zestienhonderd voornamelijk eengezinswoningen gebouwd, waarvan het grootste deel in de koopsector. Op politiek niveau wordt Transvaal, een multi-etnische wijk, als ‘probleemwijk’ beschouwd met lage inkomens, hoge werkloosheid en maatschappelijke problemen.
Sinds het proces van sloop en nieuwbouw in de wijk, is de zogeheten creatieve sector in de wijk gegroeid. Bij de gemeente Den Haag wordt nagedacht hoe deze impuls ook in het ‘nieuwe’ plan voor de wijk te behouden is. Naast de fysieke en maatschappelijk-sociale plannen is ook een cultureel plan nodig voor een geslaagde transformatie. Mede daarom is vanuit de gemeente Den Haag aan een groep kunstenaars en architecten die al vaker hun blik hebben gericht op de transformatie van Transvaal, de vraag gesteld in kaart te brengen welke culturele behoeftes leven in de wijk, om zo te komen tot een idee over een mogelijke invulling van een vrijkomend gebouw in de wijk, de Comeniusschool. De Comenius is een bouwwerk dat momenteel dienst doet als een Christelijke basisschool. Deze functie zal met de ingebruikname van de nieuwe Comeniusschool aan de Colensostraat (waarschijnlijk per augustus 2009) komen te vervallen.Uitgangspunt is dat een dergelijke voorziening een wijkoverstijgend karakter moet hebben, zonder de band met bewoners en instellingen uit de wijk te verliezen, en dat het ‘tweerichtingsverkeer’ tussen de zogenaamde ‘hoge’ en ‘lage’ kunsten bevordert. Voor een kunstvoorziening op dergelijk niveau achtten onderzoekers het van belang om in een vroeg stadium naast de behoeften in een wijk, ook de potentie van de wijk en gebouw en de voorwaarden voor het organiseren en functioneren van een dergelijke voorziening in kaart te brengen. Daarom is uitgegaan van 3 onderzoeksrichtingen: sociaal/cultureel, fysiek en referentiëel.
Welke culterele behoeftes leven er in de wijk? Welke culturele bestemming kan voeding geven aan de kunst en cultuur behoeftes in de wijk? Leent het gebouw zich voor een dergelijke herbestemming? Hoe kan de publieke uitstraling en het publieke functioneren van het gebouw versterkt worden? Op welke manier functioneren andere culturele initiatieven? Voor de beantwoording van deze vragen zijn geen grootschalige enquetes gehouden daar respondenten geen antwoorden kunnen verzinnen welke buiten hun refenrentiekader liggen, terwijl misschien juist daar sluimerende behoeftes en potenties verscholen liggen. Wel zijn uiteenlopende organisaties op informele wijze bezocht en gesproken, waaruit onder andere de observaties van Atelier Veldwerk zijn ontstaan. Samen met de beschouwing van Studio Iris Schutten naar het functioneren van wijkoverstijgende culturele en kunstzinnige intiatieven op meer grote schaal en de blik van Concept 0031 op de stedenbouwkundige ontwikkelingen in de wijk, is een visie gegroeid ten aanzien van een nieuwe, culturele bestemming voor het gebouw: Cc: transvaal, een culturele connector en cultureel handelshuis tegelijkertijd. Een nieuw publiek domein dat het cultueel potentieel van de wijk aanboort, ontsluit en verrijkt. De potentie van de wijk komt daarmee boven water en krijgt de kans verbindingen aan te gaan met anderen binnen en buiten de wijk. De wijk krijgt hiermee een culturele voorziening waamee het zich van binnenuit kan emanciperen èn profileren en en tegelijkertijd zijn eigen invulling uit kan vinden.
De aanbevelingen t.a.v. een culturele herbestemming van het gebouw van Comeniusschool uiten zich niet in een vastomlijnd programma van eisen met ingevulde vierkante meters. Indien het doel is kunst en cultuur in Transvaal te versterken en een handvat te geven waarmee het zich kan identifceren, profileren en emanciperen – een doel waarmee de huidige herstructurering van Transvaal gebaat zou zijn – dient gewerkt te worden met een meer open planningsmethodiek.
Een planningsmethodiek die inzet op zowel het faciliteren en versterken van een cultureel netwerk in Transvaal en ver daarbuiten, als op het ontwikkelen van het meest gepaste programma van eisen. Door het werken middels ‘ontwikkelend beheer’ en het laten ‘evolueren van vorm en functie’ wordt draagvlak in de wijk (en daarbuiten) vanzelfsprekend. Een methodiek die zich reeds bij diverse andere culturele herbestemmingen op succesvolle wijze bewezen heeft en die aansluiting vindt bij stromingen binnen het actuele stedenbouwkundig, architectonisch en cultureel discour.
Het advies heeft daardoor evenveel betekenis voor de wijk Transvaal als voor kunst & cultuur op stedelijk èn (inter-) nationaal niveau.
Turks Cultureel Centrum
De kracht van het ontwerp komt uit de beperkingen die het programma en het budget opleggen. Dit zorgt ervoor dat niet het hele hebben en houden in het ontwerp wordt gegooid met overdaad aan ideeën en zonder onderlinge samenhang. Het TCC lijdt niet aan dit euvel. De uitgangspunten zijn spaarzaam, zitten elkaar niet in de weg en komen daardoor allen tot hun recht.
De kracht van het ontwerp komt uit de beperkingen die het programma en het budget opleggen. Dit zorgt ervoor dat niet het hele hebben en houden in het ontwerp wordt gegooid met overdaad aan ideeën en zonder onderlinge samenhang. Het TCC lijdt niet aan dit euvel. De uitgangspunten zijn spaarzaam, zitten elkaar niet in de weg en komen daardoor allen tot hun recht.
Locatie
De locatie van het nieuwe TCC is het voormalige bowlingcentrum liggend aan de Kennedylaan in Doetinchem. De Kennedylaan is onderdeel van de stedelijke hoofdontsluiting. Het plangebied ligt ingeklemd tussen bestaande kruisingen met de Ds. Van Dijkweg en Rozengaardseweg.
Het appartementencomplex Atrium, op de hoek van de Kennedylaan en Rozengaardseweg, is recent gebouwd. Het gebouw telt 5 bouwlagen en een kap en domineert de omgeving. De westgevel is grotendeels van glas. Bewoners kijken uit over de TCC locatie (het voelt als hun voortuin).
De moskee
In de tijdgeest van de 21ste eeuw vraagt de architectuur van een moskee een modern en dynamisch ontwerp. Belangrijke elementen zijn niet alleen de gebruikers, maar tevens stedelijke context waarbinnen het gebouw wordt geplaatst. Tevens is het gebouw toereikend voor jong en oud, eerste en latere generaties, Turks, Islamitisch en Nederlands.
Het project voorziet in een ideale relatie tussen maatschappelijke ideeën, programmatische eisen, functionaliteit en visuele expressie. Dit maakt het vervolgens mogelijk dat de functie van de moskee optimaal benut zal worden.
Daawa, een uitnodiging
Centraal in de islam is het principe van Daawa, de uitnodiging tot Islam. Dit project heeft dit principe geadopteerd. Zo voorziet het innovatieve architectonische ontwerp voor openheid en toegankelijkheid. Bezoekers worden zo uitgenodigd tot het gebouw. Het hoogtepunt van deze Daawa uit zich in de entree van het gebouw (twee entrees). Deze publieke tussenzone, tussen het sacrale van de bidruimte en de buitenwereld, heeft als doel tot interactie tussen moslims en niet-moslims, debat en het promoten van een groter begrip tussen ideologie, geloof en humaniteit.
De verschillende (en soms overlappende) functies die zich bevinden in de moskee hebben geleid tot multifunctionele en aanpasbare ruimten die, afhankelijk van de functie, tegelijkertijd zorgen voor natuurlijk integrerende interactie tussen haar gebruikers. Buiten deze functies vangt het ook de fluctuaties van bezoekers en gebruik op. Zo kunnen ruimten aangepast worden tijdens top dagen, zodat er extra gebedsplekken worden gecreëerd, maar kunnen er ook conferenties, feesten, colleges of lezingen gehouden worden.
De moskee heeft als doel de binding van jong en oud, de Doetinchemers, te stimuleren en versterken.
Islamitische herkenbaarheid
Om het ontwerp van de moskee te kunnen omschrijven en voor haar gebruikers herkenbaar en vertrouwd te laten zijn, is de integratie van islamitische architectuur een belangrijk element. Kenmerkend aan de islamitische architectuur is de integratie van cultuur en context. In dit geval de Turks Nederlandse cultuur in een Doetinchemse context. Belangrijke elementen die een plek hebben gevonden in het ontwerp zijn water, licht, geluid, kalligrafie en materialisering.
Het TCC is vertegenwoordigd door een eigen volume. Samen vormen de verschillende vlakken (materialen) een afgewogen geheel. We hebben ons tot doel gesteld een specifiek gebouw te maken dat net als haar gebruikers sober en eerlijk is. Deze overwegingen hebben geleid tot een uit beton, hout, glas en baksteen vervaardigde cultureel centrum.
In het interieur is een hoge mate van ambachtelijkheid nagestreefd. In de afwerking van de binnenwanden, maar ook in de vloer en plafond komt dit tot uiting.
Ondanks de helderheid en soberheid van het ontwerp is het niet helemaal gevrijwaard van symboliek en ornament. Op verschillende plekken komt dit terug in materialisering. Eveneens zijn de abstracte minaret en de koepels daar voorbeelden van. Tevens is er kaligrafie in de buitengevels opgenomen en wordt beton voorzien van subtiele verwijzingen, wat ook terug komt in de metseltechnieken.
Gebedsruimte
Deze gebedsruimte wordt gecombineerd met een reinigingsruimte voor het wassingritueel. Tevens is de gebedsruimte zodanig toegankelijk dat er veelvoorkomende irritaties bij het uitdoen en opbergen van schoenen worden voorkomen. Zo is er de schone gang met meerdere toegangen tot de gebedsruimte, wat zorgt voor een ideale toegankelijkheid. Het oproep tot gebed zal levensecht ervaren worden door de gecreëerde atmosfeer in de gebedsruimte. Tegelijkertijd zal deze oproep worden vertaald in lichtdiagrammen en naar buiten worden gezonden middels de minaret. Het dak is voorzien van zes koepels waardoor op elke plek in de ruimte de ervaring op hemelse wijze wordt ervaren, is wordt tevens geaccentueerd door de hoogte van de ruimte. De constructie van de T-plaat vloeren accentueert de oud-islamitische raster patronen en verwijst naar de traditionele ruimtelijke constructies die in de traditionele moskeeën, zoals de Aya Sofia (Istanbul, TR), ruimtelijk en beeldbepalend zijn. De bidrichting wordt geaccentueerd door scherpe lichtinvallende lijnen richting Mekka die door ronde glazenbouwstenen in de mihrab zijn opgenomen.
De ruime trap die toegang biedt aan de bovengelegen verdiepingen, waaronder de gebedsruimte, doet dienst als verkeers- zowel zitmeubel. De trap biedt mogelijkheden om in het midden de schoenen uit of aan te doen. Dit alles zal de verkeer toestroom in goede orde leiden.
Er is gekozen in dit ontwerp om het reine en onreine van elkaar te scheiden. Hierdoor is o.a. de toilet gescheiden van de wasruimten. De schoenenkasten zijn opgenomen in de toegangswand tot de gebedsruimte. Hierdoor zijn de schoenen altijd overzichtelijk en ordelijk terug te vinden.
‘Turku odasi’
Deze ‘pre-pray’ en/of ‘after-pray’ ruimte is de ruimte voor ontmoeting, ontspanning en/of verdieping. Deze ruimte is zodanig multifunctioneel dat deze tevens fungeert als bibliotheek en Internetruimte. Jong en oud ontmoeten elkaar hier en zorgen voor de nodige levendigheid buiten de gebedstijden om.
Hier kan men (inter-) nationaal nieuws lezen via internetzuilen of kranten, digitaal preken naluisteren, maar ook samenkomen met familie, vrienden of visite. Vanuit deze ruimte is er tevens zicht op de foyer, cultifunctiezaal en de Kennedylaan.
Cultifunctiezaal
Deze multifunctionele zaal is een combinatie van een conferentiezaal, vergaderruimte en feestruimte. Naar gelang de wens van gebruik kan de ruimte worden getransformeerd in twee ruimten.
Het gebouw bezit tevens verhuurbare ruimten voor bijvoorbeeld een kapper of kleine winkel voor dagelijkse behoeften.
Duurzaamheid
Wat deze moskee eveneens uniek maakt zijn, in lijn met de Islamitische leer, de milieubewuste ontwerp keuzes en duurzaam materiaal gebruik die tevens onderhoudsvriendelijk zijn.
Park(eren)
Het terrein van het TCC heeft een in- en uitrit aan de Kennedylaan. Het terrein heeft tevens 62 parkeerplaatsen (400 – peil) voor de bezoekers van het gebouw. Deze parkeerplaatsen zijn zodanig opgenomen in het park dat de openstaande parkeerplaatsen in het groen wegvallen, dit door gebruik te maken van doorgroei bestrating en markeringen. Er is tevens een speelplek in het park(eren) opgenomen waar jong en oud, bezoekers van het TCC en omwonenden, gebruik van kunnen maken. Tevens is het gebouw (peil = 0) zo geplaatst in het park, dat het naastliggende Atrium wordt gescheiden door een ruime groenstrook met bomen, planten en bloemen. Het gebouw wordt omkaderd door een ruime veranda die tevens als toegangspad fungeert.
De Imambungalow
Deze woning, bestemd voor de imam en de gasten, opent zich naar het park (en gebouw) toe. De woning wordt verbonden door middel van een ruime waterbassin. Het water tussen de bungalow en het TCC vormt een verbindingsbuffer en zorgt ervoor dat er een ontspannende/dempende binding ontstaat met de drukke verkeersweg gelegen aan de kennedylaan. Het park maakt door deze watervoorziening deel uit van het geheel. Er is door deze gehele stedenbouwkundige indeling van het terrein een extra entree/toegang ontstaan aan het achterpad dat grenst aan de imamwoning.