CONCEPT0031 Urbanism - Architecture - Pluricultural studies

CONCEPT0031 is op uitnodiging van de Islamitische Stichting Nederland, eigenaar van de Fatih Moskee aan de Rozengracht in Amsterdam, gevraagd voor het vervaardigen van vergunningsaanvraagtekeningen voor het veranderen van de entree, de indeling van de entreehal en de omzetting van opgangen naar bovengelegen woningen aan de entreezijde van het gebouw alsmede de verandering van de entreepartij zelf van de Fatih Moskee.

De moskee is sinds 1981 gevestigd in de voormalige Rooms-katholieke Sint-Ignatiuskerk, ook wel De Zaaier genoemd. Het gebouw en de voormalige pastorie zijn nog geheel intact en worden representatief beschouwd voor de bouwperiode in de 20e eeuw. Dit heeft beide gebouwen de status van monument opgeleverd. Het is daarom essentieel de renovatie in goed overleg met de verschillende partijen te laten verlopen. Wij treden hier op als intermediair. Na meerdere aangevraagde bouwvergunningen met negatief resultaat door externe partijen, is nu de behoefte ontstaan om middels een andere benadering een vergunning aan te vragen voor het veranderen van de entree, de indeling van de entreehal en de omzetting van opgangen naar bovengelegen woningen.

In een eerdere fase is in samenwerking met Cihan Bugdaci van Gentlemen A.R.T.  vooronderzoek gedaan naar de huidige situatie en de mogelijkheden en onmogelijkheden voor de reorganisatie van de hal en opgangen aan de entreezijde van het gebouw, alsmede de verandering van de entreepartij zelf. Hierbij is rekening gehouden met, de eisen en wensen van het bestuur van de Fatih Moskee (PVE), Welstandseisen, regelgeving omtrent bouwfysica (daglicht, ventilatie, isolatie) en regelgeving omtrent brandveiligheid.

foto’s: archieffoto’s gemeente Amsterdam. Overige foto’s eigendom CONCEPT0031

Ga naar item >

Momenteel zijn we druk bezig met de renovatie van de Gelderlandschool en de Rosaschool in Den Haag. Het is de tweede keer in korte tijd dat CONCEPT0031 is betrokken bij de renovatie van scholen. Het zal wederom een architectonische operatie worden om de markante gebouwen aan de Nijkerklaan in Den Haag, met haar unieke detaillering en uitstraling, in haar waarde te laten en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de verblijfskwaliteit in de school wordt verhoogd. Uitgangspunt is om te komen tot een duurzame en toekomst-bestendig gebouw met een verbeterd binnenklimaat voor de kinderen om te leren en te spelen en voor de directie en leraren om in te werken.

Binnenkort meer informatie.

Opgemaakt in ArchiCAD, BIM.

Ga naar item >

Op de rand van de Haagse binnenstad, in het voormalig bekendste homo-uitgaansgelegenheid De Strass, is een nieuw restaurant-club combinatie ontwikkeld. Vooruitstrevend in de huidige pluriculturele samenleving en uitblinker in moderne technische geluids- en brandweereisen.

Midden in een woonwijk, aan de rand van het Haagse centrum is in een voormalig dansgelegenheid, is opnieuw een speciaal horeca initiatief gestart. De uitdaging in dit project zit ‘m op een aantal vlakken.

Bestaand pand:
Het initiatief zal zich plaatsen in bestaand pand. Omdat het pand ‘beschermt Stadsgezicht’ is, kan er niets gedaan worden aan de buitenkant van het pand, daarbij dateert het pand uit de beginperiode van de 20e eeuw. Het pand dient getransformeerd te worden naar de huidige eisen die worden gesteld.

Voormalig homo-club, toekomstig open-minded club:
De eisen van de huidige pluriculturele samenleving worden steeds complexer. De opdrachtgever heeft i.s.m. het creatieve team besloten dat het een plek moet worden dat voldoet aan deze eisen. Geen uitsluiting dus ongeacht geaardheid, etniciteit, kleur en/of cultuur. Ontmoeting is hierbij het uitgangspunt.

Midden in de woonwijk:
Een van de grootste uitdagingen van het project is dat het voldoet aan alle geluidseisen die worden gesteld. De club, dat midden in de woonwijk staat, mag absoluut geen geluidsoverlast veroorzaken. I.s.m. de geluidsadviseur zijn bijzondere technieken gekozen waardoor de trillingen die worden veroorzaakt door muziek niet zullen zorgen voor overlast buiten het pand.

Resultaat;
Een restaurant en een club, open-minded en vooruitstrevend:

Restaurant Thirty-Seven is een chique, simpele en eigentijdse locatie voor een bijzondere lunch of een uitgebreid diner. Als lounge biedt Thirty-Seven een rustige omgeving om te ontspannen, bij te praten of zaken te doen. Restaurant Thirty-Seven is gesitueerd in het centrum van Den Haag, is 7 dagen per week geopend en heeft gratis wifi.

Club-Lounge Thirty-Seven trekt een publiek dat zich durft te onderscheiden, open minded is en net dat beetje extra waardeert. Vier nachten per week is Club Thirty-Seven de perfecte locatie voor mensen die stijlvol willen ontspannen. Een selectie van DJ’s en live muzikanten presenteren een perfecte mix van klassieke dance tracks, huidige club favorieten, soul, funk en soms wat jazz. Met zijn exclusieve setting, de bijzondere cocktails en een wisselende line-up van DJ’s voorziet Thirty-Seven het Haagse nachtleven van een spannende nieuwe locatie.

Ga naar item >

In opdracht van De Key/de Principaal heeft CONCEPT0031 een ontwerpstudie gedaan naar de mogelijkheden voor cultureel geїnspireerde woningbouw op de Jan Tooroplocaties in stadsdeel Slotervaart.

CONCEPT0031 wil duurzaamheid brengen in dit gebied met maatschappelijke, sociale, culturele en architectonische problemen door het intensiveren en ontwikkelen van de historische identiteit. Zij doen dit door de wijk samen met de bewoners te vernieuwen.

1. Context

• De bevolkingssamenstelling van de grote steden is in de afgelopen 30 jaar enorm veranderd. In 90 buurten in de vier grote steden wonen net zoveel allochtonen als autochtonen. (SCP,2005)
• In de architectuur is van deze culturele diversiteit weinig terug te vinden.
• Het grootste deel van de openbare maar ook private ruimte in veel stadswijken is gedeelde ruimte, waarvan mensen met verschillende culturele achtergronden gebruik maken. Dit geeft fricties (hangjongeren, onveiligheid, vervuiling,etc.)
• In de grote steden is steeds meer behoefte aan buurten:
• waarmee mensen zich verbonden voelen (identiteit/trots)
• die uitnodigen tot samen leven (cult. uitwisseling/sociale cohesie)
• die gezinnen aanspreken (stedelijkheid in de luwte, menselijke maat)

2. Hoofdvraag

• Hoe kunnen we waardevolle elementen uit de dominante culturen in Amsterdam, met respect voor de omgeving, integreren tot concepten voor pluriculturele stadswijken die:
• de kracht van de pluriculturele stad verbeelden
• de fricties in de gedeelde ruimtes (binnen en buiten)reduceren
• differentiatie brengen in woningaanbod en woonbeleving
• Amsterdamse stadsgezinnen aan de stad kunnen binden

Opgave is dus niet het maken van een concept voor een Turks of Marokkaans woonmilieu, maar juist een woonmilieu waar Amsterdamse gezinnen met verschillende culturele achtergronden zich thuisvoelen.

3. Onderzoeksvragen 

• Welke typisch Nederlandse ontwerpoplossingen passen niet meer bij de huidige stadsbevolking en veroorzaken mede daardoor fricties?

Aandachtspunten, o.a. (aanscherpen):

• Overgangen openbaar-prive
• Buitenruimte woningen
• Semi-private Hoven
• Inrichting parkjes/pleinen
• portieken
• Welke ontwerpoplossingen uit andere culturen zouden we toe kunnen passen om het woongenot te vergroten en uit te dagen tot emancipatie, culturele uitwisseling en sociale cohesie?
• Welke elementen worden universeel gewaardeerd? Hoe zijn deze elementen te vertalen naar toekomstgerichte oplossingen?
• Wat bepaalt de identiteit van een buurt? 2 ingangen:
• Vormentaal: tot welke vormentaal voelen nieuwe generaties Amsterdammers met niet westerse voorouders zich aangetrokken?
• Functie: zorg ervoor dat het programma aansluit bij de wensen van de nieuwe generaties stadsbewoners.

De uitdaging: intensiveren en ontwikkelen van historische identiteit

CONCEPT0031 wil duurzaamheid brengen in dit gebied met maatschappelijke, sociale, culturele en architectonische problemen door het intensiveren en ontwikkelen van de historische identiteit. Zij doen dit door de wijk samen met de bewoners te vernieuwen.

(1) Onderzoek

Onderzoeksmethodes:

• Keukentafelgesprekken: gesprekken in informele setting.
• speculatieve kaart: brengt moskeeën en randmaatschappelijke functies in beeld. Deze gaan vaak samen in perifere zones als Overtoomse Veld.
• Observeren en suggereren: gebruik van buurt lezen door goed te kijken wat er echt gebeurt op straat en in de gebouwen.
• Allianties smeden tussen verschillende eilanden in de wijk: scholen en ondernemers, jong en oud.

Constateringen, observaties en fenomenen waar de architect op inspeelt:

• Er is in de buurt teveel nadruk op functiescheiding.
• Het stadsdeel komt cultureel ideologische infastructuur tekort.
• Er is sprake van twee werelden: binnen de ring en buiten de ring.
• Distributieplanologisch onderzoek (DPO) raakt de kleine ondernemer.
• De creatieve sector wint terrein in de buurt.
• Calimero-effect (binnen en buiten de ring): betrokkenheid bij openbare ruimte is buiten de ring minder dan binnen de ring. Verschillen nemen toe.
• De grenzen van het gebied zijn keihard (metro, A10, Lelylaan).
• De vele speelplaatsen worden minimaal gebruikt. Kinderen kiezen zelf andere plekken om te spelen/verblijven (zoals goals op dode gevels).
• Behoeftes: schuilmoskeeën (ad hoc in woningen), schuilhuizen (huisjesmelkers), illimarkt (illegale verkoop), garages, koffiehuizen,

Themawinkels (aanbod begint bij achtergrond oprichter en wordt door de jaren heen diverser).

• Dalton–effect: het toe-eigenen van plekken door bepaalde groepen. Voor grote gezinnen in kleine woningen is de straat het verlengde van de woonkamer.

1. Ontwerp

Vertrekpunt voor de ontwerpstudie is voor CONCEPT0031 de transformatie van een monoculturele, via een multiculturele naar een pluriculturele samenleving. De architect ziet twee mogelijke scenario’s:

1. een monoculturele invulling: Slotervaart zet in op het versterken van de Marokkaanse identiteit met Marokkaanse architectuur, een cultureel centrum voor Islamitische kunsten een bijzondere moskee en een bazar. Het stadsdeel wordt in dit scenario dè plek in Nederland voor de beleving van de Marokkaanse cultuur. Per metro reis je van het Surinaamse kwartier (Zuidoost), via het Marokkaanse kwartier (Slotervaart) naar het Turkse kwartier(Bos & Lommer).
2. een pluriculturele invulling: deze variant kiest niet voor cosmetische injecties, maar voor stedenbouwkundige injecties die de wijk de mogelijkheid geven te transformeren naar een pluriculturele samenleving. De ontwerpstudie werkt de pluriculturele variant verder uit.

Concept 0031 maakt geen monocultureel eiland zoals le Medi in R’dam of de Oriёnt in Den Haag. De architect vindt dat in dit soort projecten ten onrechte wordt geёxotiseerd en gepolariseerd waardoor een valse identiteit wordt ontwikkeld.

In plaats daarvan zet hij in op een wijkcampus als kasbah nieuwe stijl met een grote diversiteit in bevolkingsopbouw, woningtypes, culturele voorzieningen op wijk-, blok-, en veel vrijheid/ruimte voor bewoners die door willen groeien.

Het pluriculturele karakter krijgt vorm door ruimte te geven aan allerlei fenomenen die je al ziet in de ongeplande stad. Het geeft mensen van uiteenlopende welvaartsniveaus de ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en groei binnen de wijk. In feite transformeert de wijk mee met de bewoners.

De architect wil niet ontwerpen door te denken vanuit een plaatje en de kavel, maar door te kiezen voor een contextueel ontwerp dat vertrekt vanuit de sociaal maatschappelijke mogelijkheden.

Ingrediënten:

• behoud van twee flats: voor behoud van de flats is gekozen omdat het voorstel ook als model beschouwd kan worden voor de transformatie van andere delen van de Westelijke Tuinsteden naar pluriculturele wijken en op deze schaal volledige sloop-nieuwbouw volgens de architect niet wenselijk is.

• Strategische injecties: stimuleren coalities tussen functies en/of doelgroepen die nu nog strikt gescheiden zijn van elkaar. Denk aan: jongeren en ouderen, wonen en ondernemen, werken en leren, cultuur en sport. Een voorbeeld is het ‘ecoduct’ over de Cornelis Lelylaan dat:

(1) de verschillende losse eilandjes verbindt (wonen, onderwijs) en zo een impuls geeft aan de pluriformiteit, die de wijk al bezit maar die nog te weinig zichtbaar is;

(2) aansluit op de bestaande flats en zo dode plinten voorkomt, en

(3) onder het groene park over de weg ruimte biedt voor nieuwe functies die bezoekers aantrekken.

• Ruimte voor zelfontplooiing en groei: de bewoners zelf vormen de motor van het plan. Uitgangspunt is samen met bewoners een wijk te bouwen. Het plan kent diverse zones die variëren in de mate van ontwikkel- en groeiruimte voor de bewoners. Het idee dat mensen zich verder moeten kunnen ontwikkelen resulteert in 4 woningtypologieën die variëren in de (ontwikkel)vrijheid:
• Een grid van 5×5 basiswoningen die voldoen aan de minimale eisen en die bewoners op locatie door de jaren heen zelf in de hoogte of opzij uit kunnen bouwen. De eenheid in materiaalgebruik zorgt voor samenhang.
• Stroken: een aantal vaste standaardschijven waartussen vrij in te vullen kavels waar vrijheid bestaat in materiaalkeuze en het aantal bouwlagen. Voor deze woningen komt een bordes dat via trapjes met de doorgaande straat is verbonden.
• Op de kop bevinden zich grondgebonden woningen die via de straat en toegang door de bestaande flat met de bestaande bebouwing zijn verbonden. De woningen zijn op verschillende manieren geschakeld.
• Solid: in de solid krijgt vrijheid vorm door een hoge mate van functiemenging. Er is veel aandacht voor buitenruimtes en groen, o.a. in de vorm van hangende tuinen.

Ga naar item >

Transvaal is een vooroorlogse, Haagse wijk in transformatie. Met het proces van gemeentelijk gestimuleerde gentrification, welke grotendeels wordt uitgevoerd door woningbouwcorporatie Staedion, worden van zeseneenhalfduizend woningen drieduizend sociale huurwoningen gesloopt en zestienhonderd voornamelijk eengezinswoningen gebouwd, waarvan het grootste deel in de koopsector. Op politiek niveau wordt Transvaal, een multi-etnische wijk, als ‘probleemwijk’ beschouwd met lage inkomens, hoge werkloosheid en maatschappelijke problemen.

Sinds het proces van sloop en nieuwbouw in de wijk, is de zogeheten creatieve sector in de wijk gegroeid. Bij de gemeente Den Haag wordt nagedacht hoe deze impuls ook in het ‘nieuwe’ plan voor de wijk te behouden is. Naast de fysieke en maatschappelijk-sociale plannen is ook een cultureel plan nodig voor een geslaagde transformatie. Mede daarom is vanuit de gemeente Den Haag aan een groep kunstenaars en architecten die al vaker hun blik hebben gericht op de transformatie van Transvaal, de vraag gesteld in kaart te brengen welke culturele behoeftes leven in de wijk, om zo te komen tot een idee over een mogelijke invulling van een vrijkomend gebouw in de wijk, de Comeniusschool. De Comenius is een bouwwerk dat momenteel dienst doet als een Christelijke basisschool. Deze functie zal met de ingebruikname van de nieuwe Comeniusschool aan de Colensostraat (waarschijnlijk per augustus 2009) komen te vervallen.Uitgangspunt is dat een dergelijke voorziening een wijkoverstijgend karakter moet hebben, zonder de band met bewoners en instellingen uit de wijk te verliezen, en dat het ‘tweerichtingsverkeer’ tussen de zogenaamde ‘hoge’ en ‘lage’ kunsten bevordert. Voor een kunstvoorziening op dergelijk niveau achtten onderzoekers het van belang om in een vroeg stadium naast de behoeften in een wijk, ook de potentie van de wijk en gebouw en de voorwaarden voor het organiseren en functioneren van een dergelijke voorziening in kaart te brengen. Daarom is uitgegaan van 3 onderzoeksrichtingen: sociaal/cultureel, fysiek en referentiëel.

Welke culterele behoeftes leven er in de wijk? Welke culturele bestemming kan voeding geven aan de kunst en cultuur behoeftes in de wijk? Leent het gebouw zich voor een dergelijke herbestemming? Hoe kan de publieke uitstraling en het publieke functioneren van het gebouw versterkt worden? Op welke manier functioneren andere culturele initiatieven? Voor de beantwoording van deze vragen zijn geen grootschalige enquetes gehouden daar respondenten geen antwoorden kunnen verzinnen welke buiten hun refenrentiekader liggen, terwijl misschien juist daar sluimerende behoeftes en potenties verscholen liggen. Wel zijn uiteenlopende organisaties op informele wijze bezocht en gesproken, waaruit onder andere de observaties van Atelier Veldwerk zijn ontstaan. Samen met de beschouwing van Studio Iris Schutten naar het functioneren van wijkoverstijgende culturele en kunstzinnige intiatieven op meer grote schaal en de blik van Concept 0031 op de stedenbouwkundige ontwikkelingen in de wijk, is een visie gegroeid ten aanzien van een nieuwe, culturele bestemming voor het gebouw: Cc: transvaal, een culturele connector en cultureel handelshuis tegelijkertijd. Een nieuw publiek domein dat het cultueel potentieel van de wijk aanboort, ontsluit en verrijkt. De potentie van de wijk komt daarmee boven water en krijgt de kans verbindingen aan te gaan met anderen binnen en buiten de wijk. De wijk krijgt hiermee een culturele voorziening waamee het zich van binnenuit kan emanciperen èn profileren en en tegelijkertijd zijn eigen invulling uit kan vinden.

De aanbevelingen t.a.v. een culturele herbestemming van het gebouw van Comeniusschool uiten zich niet in een vastomlijnd programma van eisen met ingevulde vierkante meters. Indien het doel is kunst en cultuur in Transvaal te versterken en een handvat te geven waarmee het zich kan identifceren, profileren en emanciperen – een doel waarmee de huidige herstructurering van Transvaal gebaat zou zijn – dient gewerkt te worden met een meer open planningsmethodiek.

Een planningsmethodiek die inzet op zowel het faciliteren en versterken van een cultureel netwerk in Transvaal en ver daarbuiten, als op het ontwikkelen van het meest gepaste programma van eisen. Door het werken middels ‘ontwikkelend beheer’ en het laten ‘evolueren van vorm en functie’ wordt draagvlak in de wijk (en daarbuiten) vanzelfsprekend. Een methodiek die zich reeds bij diverse andere culturele herbestemmingen op succesvolle wijze bewezen heeft en die aansluiting vindt bij stromingen binnen het actuele stedenbouwkundig, architectonisch en cultureel discour.

Het advies heeft daardoor evenveel betekenis voor de wijk Transvaal als voor kunst & cultuur op stedelijk èn (inter-) nationaal niveau.

Ga naar item >

Dit is een moskee die toegankelijk is voor moslims en niet-moslims en een naar buiten gerichte positieve uitstraling heeft. Het ontwerp vormt een eenheid met de directe omgeving mét behoud van de identiteit van de moskee. Daarbij is kritisch gekeken naar de functionaliteit van de bidruimte, de minaretten, parkeerproblematiek en de financiering van het gebouw. Het park, waarin de poldermoskee is gelegen, vormt een belangrijk onderdeel van het ontwerp. Het park loopt door over het dak van het gebouw en de ernaast gelegen parkeergelegenheden die zich deels onder de grond bevinden. Het dak biedt speelruimte voor kinderen, met o.a. een basket- en voetbalveld.

Een ontwerp voor een interculturele moskee, die toegankelijk is voor moslims en niet-moslims en een naar buiten gerichte positieve uitstraling heeft. Het ontwerp vormt een eenheid met de directe omgeving mét behoud van de identiteit van de moskee. Daarbij is kritisch gekeken naar de functionaliteit van de bidruimte, de minaretten, parkeerproblematiek en de financiering van het gebouw.

Het park, waarin de poldermoskee is gelegen, vormt een belangrijk onderdeel van het ontwerp. Het park loopt door over het dak van het gebouw en de ernaast gelegen parkeergelegenheden die zich deels onder de grond bevinden. Het dak biedt speelruimte voor kinderen, met o.a. een basket- en voetbalveld. Bij het ontwerp is niet alleen rekening gehouden met oriëntatie op Mekka (bidrichting), maar ook met de functionele oriëntatie van het gebouw.

Grote kwaliteit is de fusie in vormentaal. De ellipsvormige koepel wordt gevormd door twee schelpen. Als samengevouwen handen staan de schelpen tegen elkaar. De opening aan de bovenzijde heeft de vorm van een oog (van God) en brengt het licht de ruimte binnen. De minaret gaat schuil in de liftschacht en wordt door het oplichten tot leven gewekt.

De ellipsvormige koepel zorgt voor een goed georganiseerde toestroom van de bezoekers, die in groten getale de bidruimte al dan niet betreden of verlaten. Hierdoor wordt een veel voorkomend probleem vermeden, zoals opstopping van mensen en ophoping van schoenen. Tevens maakt het gebouw gebruik van windenergie door middel van windmolens. De zuidwest zijde van de ellipsvormige koepel wordt gebruikt voor de opwekking van zonne-energieOm het gebouw toegankelijk te maken voor een brede groep mensen, bezit het gebouw verschillende publieke functies. Zo fungeert de koepel niet alleen als bidruimte, maar doordat er vloeren in deze ruimte zijn opgehangen, bevindt zich er ook een restaurant met lounge. Van hieruit heeft men zicht op de bidruimte en geniet men, op twintig meter hoogte, van het prachtige uitzicht.

Ook is er een bazaar en zijn er verhuurbare (kantoor) units voor startende ondernemers of cursussen. Een grand café is toegankelijk via het gebouw of het parkdak. Er is een expositieruimte en een zogenaamde CultiFunctiZaal. Door in hoogte verplaatsbare tribunes kan deze zaal voor verschillende doeleinden gebruikt worden, zoals toneeluitvoeringen, concerten, feesten en bruiloften. De ertegenover gelegen hammam of Turks badhuis zorgt voor de nodige ontspanning en dient tevens als ontmoetingsplaats. Dit alles maakt dat de moskee niet alleen financieel, maar ook voor een breed publiek zeer aantrekkelijk is.

Ga naar item >

Informaliteit speelt in de Haagse herstructureringswijk Transvaal een belangrijke rol, zowel in de private sfeer (gebruik van openbare ruimtes) als in de zakelijke sfeer (ondernemingen waarbij informele economie een belangrijke rol speelt, zoals in bakkerijen, belhuizen ed).

Het onderzoek belicht de verschillende informele gebruiken in de Haagse wijk Transvaal. Door
de transformatie die de wijk nu ondergaat gaat ook een groot deel van de (waardevolle)
informele infrastructuur verloren. Welke veranderingen zijn te zien in een transformerende wijk als Transvaal? In welke mate wordt er rekening gehouden met met de huidige nieuwbouwplannen in Transvaal en in welke mate kan men leren van de oude situatie, gebruikmakend van de tussensituatie alvorens te komen tot een implementatie in de nieuwe plannen?

Alvorens tot een gegronde onderzoeksvraag te komen, dient eerst informeel gebruik van
ruimte gedefinieerd te worden. Dit vanuit kritisch perspectief. Wat is de nut en noodzaak van
het in kaart brengen van informele zaken? Wat is informele architectuur? Wat is informele
economie?

Transvaal is een wijk in transformatie waar veel kwaliteiten verdwijnen door herstructurering.
Transvaal kan gezien worden als een overgangszone tussen ‘thuislanden’ en de stad, waarbij langzaam een overgang wordt gemaakt van monocultuur, naar multicultuur naar pluricultuur
(Is Transvaal een katalysator in deze?). De focus ligt op de informele kanten van Transvaal.
Wat is hiervan zichtbaar in de openbare/publieke ruimte en hoe kunnen we dat meenemen in
de transformatie waar doorgaans iedere vierkante cm wordt bedacht/gepland?

Het specificeren van ‘wijkse’ fenomenen beweegt zich in het ‘ruitig’ spectrum van informeelillegaal
tot formeel-legaal. Hierin ontstaat een spanning tussen formeel, informeel, illegaal en legaal.

De informele economie komt niet tot uitdrukking in de officiële cijfers aangaande economische activiteiten (CBS etc). Voor het onderzoek wordt Transvaal in drie delen onderverdeeld. Noord – midden – zuid. Ieder deel maakt momenteel en andere fase door, waaruit waardevolle informatie gehaald kan worden. Deze 3 zones (reeds getransformeerd Transvaal, Transvaal in transformatie, en nog te transformeren Transvaal) laten een opvallend verschil zien tussen een formele kaart en de informele kaart, waarvan de laatste een grote rijkdom laat zien.

Bij het visualiseren van de formele en informele kaart van Transvaal zijn duidelijke verschillen te zien in het gebruik van het privé en openbaar domein. Ruimten die niet ontworpen, bedoeld en zelfs geacht zijn voor bepaalde doeleinde te gebruiken. Hier ontstaat de vruchtbare bodem van het informele; hier ontstaan de wortels van de burger met zijn plek (of dit nu positief of negatief is). Zo worden ruimtelijke fenomenen (schuilmoskee, belwinkels, verstop/schuilhuizen, ilimarkten, themawinkels, garages, koffiehuizen) en sociale fenomenen (straatcultuur, criminaliteit, sociale netwerken, informele communicatie) onderscheiden. Informeel gebruik is met name van belang voor de starter op de woning-of arbeidsmarkt, innovaties, ondernemers, socialisatie. Het heeft echter ook onveilige, onzekere en oncontroleerbare aspecten.
Voorbeelden van hoe met dit informele in planning wordt omgegaan:
1. Tblisië: 2 meter voor de gevel vrij voor uitbouw,
2. Marseille: illi-markets, welke ook weer andere bedrijvigheid (informeel en formeel) genereren
3. Havanna: illegale schoteldistributie (& loterij)

Tevens zal het onderzoek ingegaan op de huidige plannen, culturele diversiteit, city-vorming

en de pluriculturele samenleving in een kunstmatige multiculturele wijk.

Ga naar item >

Observaties & Mogelijkheden

De Hobbemastraat in Den Haag moet op verschillende manieren worden gerevitaliseerd. op de korte termijn moet het zijn communicatie plan aanpassen en op de lange termijn enkele issues van de architectuur en openbare ruimte zullen moeten worden aangepakt. Het materiaalgebruik van de pilaren wordt ter discussie gesteld, het lichtplan is niet up to date, de individuele winkels worden slecht herkend en de connectie met de markt kan veel beter. Samen met Karin Mientjes en Peter Zuiderwijk is een serie observaties en mogelijkheden gepresenteerd. Op dit moment worden de conclusies door Stoom, de Ondernemingsvereninging Hobbemastraat en de Gemeente Den Haag geëvalueerd. 

Ga naar item >

Onderzoek- en ontwerpproject in Marseille, Frankrijk ’s meest zuidelijke havenstad en link met Afrika. Marseille is een wereldstad en in vele opzichten vergelijkbaar met een stad als Rotterdam. Een havenstad, port tot Europa, een pluriculturele stad, een arbeidersstad waar formeel, informeel, creativiteit, vakmanschap en economie fuseren in een bruisende stad. Tegelijkertijd heeft Marseille te maken met alle fenomenen waarmee een grensstad te maken heeft.

PORTRESS#13 is het resultaat van vier maanden onderzoek en vervolgens 4 maanden uitwerking. Het onderzoek richt zich tot de positie en daarbij horende fenomenen van de immigrant in de stad.

Het onderzoek richt zich op de sociaal maatschappelijke positie van de immigrant. “Geen goed tegenover kwaad zetten, maar kritiek vanuit de positie die de pineut is”. Om uiteindelijk tot een ontwerp te komen (fysieke verschijningsvorm); hierbij zijn een aantal factoren voor mij van belang (ontwerpideologie). Het ontwerp (de vorm) is altijd een resultante van de context (locatie d.m.v. mapping en situatief, waarbinnen de ideologie, politiek en economie een belangrijke rol spelen) en functie (waarbinnen functioneren en techniek bepalende factoren zijn).

In de onderzoeksfase analyseerde en ‘mapte’ ik deze kleurrijke immigrantenstad in een deel van haar informele economisch, sociaal en religieus programma namelijk: phoneshops, straatmarkten, illegale gebedshuizen en schuilhotelletjes.

Geconcludeerd kan worden dat de immigrant* als fenomeen zeer waardevol is voor de stad.
Wat als het fenomeen FORT EU zich verder ontwikkeld en zich ook verder afsluit voor ‘vreemde’ invloeden, als immigranten uit het Oosten en Afrika?

Middels PORTESS#13 gebruiken wij architectonische middelen om maatschappelijke ontwikkelingen aan de kaak te stellen. Met het beeld van een enorm ‘booreiland’ in de donkere oceaan willen wij de Europese omgang met immigranten bediscussiëren, reacties ontlokken en een spiegel voorhouden.

Dit is het ontstaan van Portress#13; een cynische en angstaanjagende ontwikkeling van de ingeslagen Europese weg?!

Als ontwerp strategie werd voor de improvisatie en confrontatie gekozen waardoor het eindbeeld een collage werd van ruimtelijke beelden en details ‘gesampeld’ uit de pluriculturele diversiteit van de stad.

Ga naar item >

Tesameheid in Autonië (door Bureau Venhuizen, Hans Venhuizen)

Bij het in kaart brengen van de kwaliteiten van de wijk Transvaal viel mij onmiddellijk de begin twintigste-eeuwse thematisering van de naamgeving van de wijk en de straten op. Toen de wijk werd gebouwd waren de Boerenoorlogen in Zuid-Afrika net achter de rug. De Boeren waren nazaten van de Nederlanders en hun heldhaftige strijd tegen de Engelse onderdrukker werd op veel plaatsen in Nederland geëerd. Zo ook in de Haagse wijk die de naam Transvaal meekreeg en waar de straten geografische en ook historische verwijzingen naar dat deel van de wereld kregen. Een hele reeks straten werd naar de ‘heldhaftige’ Boerenstrijders vernoemd. Dezelfde Boeren stonden later aan de basis van de Apartheid.

Apartheid is inmiddels afgeschaft maar in Transvaal heeft nog geen naamzuivering plaatsgevonden. Er is een nieuw gemaakt pleintje vernoemd naar een anti-Apartheidstrijdster en het voormalige Boerenplein heet inmiddels Nelson Mandelaplein, maar verder zijn de grondleggers van de Apartheid nog overal present, en dat is ook goed zo. De identiteit van een plek kan immers onmogelijk alleen ‘leuk’ zijn, maar bevat per definitie ook ‘niet-leuke’ kantjes.

Toen de wijk werd gebouwd waren haar bewoners nog een perfecte afspiegeling van de blanke broeders in Zuid-Afrika. In de laatste dertig jaar is de wijk echter steeds meer pluricultureel geworden. In een verkoopbrochure van de herstructurering van de wijk roemt woningbouwvereniging Staedion de Transvaalse diversiteit, maar kwalificeert deze tegelijkertijd ook als eenzijdig – ongewenst eenzijdig zelfs. Met het verbeteren van de woningen in Transvaal gaat Staedion de diversiteit nóg diverser maken. Het gaat hierbij niet zozeer om de culturele diversiteit maar eerder om inkomensdiversiteit. Een flink deel van het woningarsenaal gaat een nieuw leven in een hogere prijsklasse tegemoet. Zo wordt de als ongewenst en negatief ervaren eenzijdigheid bestreden. In de wijk van de grondleggers van de Apartheid geldt dan de wet van de inkomens anti-Apartheid, van een gewenste en bijna fanatiek nagestreefde menging die ik hier in de geest van de Boeren ‘Tesameheid’ zou willen dopen. Verboden te scheiden is nu de regel, en mengen is goed.

Maar ontscheiden is nog niet hetzelfde als verbinden. Zijn er gemene delers te vinden voor deze dubbele diversiteit, vroeg ik me af, nu die in religie en cultuur niet zo snel te vinden zijn. Er is een fenomeen waarvan de verbindende potentie in mijn ogen stelselmatig over het hoofd wordt gezien, ook in Transvaal, dat is namelijk de auto. De auto is een absolute culturele gemene deler. Als het over auto’s gaat komt iedereen uit Autonië. Dat wordt ons met de paplepel ingegeven. Die betekenis staat in schril contrast met de belabberde behandeling die de auto in ons stedelijk gebied doorgaans krijgt. De auto wordt daarin enkel als transportmiddel gezien, dat je noodzakelijkerwijs een plaats moet geven in de stad door het verkeer en het parkeren goed te regelen. Maar als cultureel fenomeen wordt de auto nauwelijks erkend.
Ondanks het feit dat er bijna geen activiteit is die meer beperkingen kent –

• je moet 18 zijn,
• een rijbewijs hebben,
• een auto die verzekerd is,
• waarvoor belasting betaald is,
• die is gekeurd en iedere meter die je rijdt is maximaal gereglementeerd

speelt de auto het klaar om het ultieme symbool van vrijheid en status te zijn. De auto is niet alleen vervoermiddel, maar ook trots bezit, een verlengstuk van je identiteit. Door alle culturen en inkomensklassen heen. De stad heeft echter geen respect voor dit belangrijke aspect van de auto, en voor de handelingen rondom de auto: tanken, wassen en sleutelen worden bewust gescheiden ondergebracht op vaak onaantrekkelijke plaatsen op onooglijke bedrijfsterreinen waar goed flaneren met de auto uitgesloten is.

Autonië is de titel van een voorstel om in Transvaal een bijzondere plek voor de auto in te richten. Wellicht kan door de auto een rafelrand van de wijk als een gouden randje reïncarneren, tot een plek waar we de auto niet meer plagen maar omhelzen. Een plek om te wassen, tanken en verzorgen. Om te sleutelen te showen en te flaneren. Een plek om te tunen, te pimpen en te spoilen. Een plek waar je een brug, het gereedschap en de kennis krijgt om zelf te sleutelen. Een plek met aanbiedingen voor de laatste modellen terugdraaiende velgen en de juiste specialisten voor het afstellen van de BOEMBOEM. Een plek waar je een tweedehands auto kunt vinden die gegarandeerd van een oud omaatje is geweest. Een plek waar de auto niet gemangeld, beteugeld en gepest wordt, maar een trotsplek voor de auto, een Haags Autonië voor de ultieme Transvaalse Tesameheid.

Tijdens de presentatie van Autonië op 18 november 2007 bij OpTrek, werd de pluriculturele verbindingspotentie van de auto alom erkend, en werd het concept Autonië door de aanwezigen toegejuicht. De discussie spitste zich toe op de planbaarheid van het concept: is Autonië als plek te ontwerpen of kan het zich ook in de loop van de tijd mobiel ontwikkelen?

In Transvaal kan Autonië zich vestigen aan de tramlijn 11 op het bedrijventerrein aan de Uitenhagestraat, dat dringend een ‘update’ kan gebruiken. De gebouwen aan de tramkant worden vervangen door het Autonië-gebouw: een glazen gebouw met een golvend en berijdbaar dak. Dit dak vormt meteen ook de flaneerboulevard. Er wordt een drive-in restaurant als tribune ingericht waar de auto’s voorbijrijden terwijl ze zich van hun meest bijzondere kant laten zien. In het Autonië-gebouw vestigen zich showrooms en wassalons. De reeds bestaande gebouwen op het terrein zullen in de loop van de tijd verschillende functies rondom de auto gaan huisvesten. Er komen sleutelwerkplaatsen en tweedehands autohandelaren, doe-het-zelfwasserettes en onderdelenverkopers. Op het middenplein is veel ruimte om te parkeren en ontmoeten en worden regelmatig festivals voor de auto georganiseerd.
(door Hans Venhuizen)

Ga naar item >